Testamentem można czynić dobro. Dużo dobra. Najlepszym przykładem jest Nagroda Nobla – wyróżnienie ustanowione w testamencie przez Alfreda Bernharda Nobla, szwedzkiego przemysłowca i uczonego. Zarówno samego testatora jak i nagrodę jego imienia znają chyba wszyscy. Wśród laureatów nagrody (wyróżnienie przyznawane jest w pięciu dziedzinach: fizyce, chemii, fizjologii lub medycynie, literaturze oraz za „najlepszą pracę na rzecz braterstwa między narodami, likwidacji lub redukcji stałych armii oraz za udział i promocję stowarzyszeń pokojowych”) jest kilku Polaków, w tym Maria Skłodowska-Curie (1903 r. oraz 1911 r.), Lech Wałęsa (1983 r.) czy Józef Rotblat (1995 r.). Zanim jednak pierwsza nagroda (1901 r.) trafiła w ręce sześciu laureatów, w tym Wilhelma Conrada Röntgena, który odkrył promienie nazwane jego imieniem, prawnicy musieli uporać się z testamentem, w którym zabrakło kilku ważnych elementów.
Testament szwedzkiego przemysłowca i uczonego Alfreda Nobla (1833-1896), w którym znalazł się m.in. zapis o ustanowieniu nagrody jego imienia, Szwed zmieniał dwukrotnie. Dopiero rok przed śmiercią zapisał jego ostateczną wersję. W czterostronicowym dokumencie, który został po raz pierwszy pokazany publicznie dopiero w 2015 r. w Muzeum Narodowym w Sztokholmie, Alfred Nobel rozdysponował swoim majątkiem w taki sposób, że 90 procent tego, co posiadał, przekazał na przyszłe nagrody naukowe. Wynalazca dynamitu zastrzegał w testamencie, że pozostawiony majątek zostanie przeznaczony na fundusze mające na celu uhonorowanie „tych, którzy w poprzedzającym roku zdobyli największe zasługi dla ludzkości”. Dokładnie tez opisał, na jakie cele zostaną przeznaczone środki finansowe: „Jedna część dla osoby, która dokonała bardzo ważnego odkrycia na polu fizyki, jedna część dla osoby, która dokonała bardzo ważnego chemicznego udoskonalenia bądź odkrycia, jedna część dla osoby, która dokonała bardzo ważnego odkrycia w dziedzinie fizjologii i medycyny, jedna część dla osoby, która na polu literatury stworzyła najbardziej wyróżniające się dzieło w obranym kierunku, i jedna część dla osoby, która dużo zrobiła dla zniesienia bądź redukcji regularnych armii oraz dla promocji kongresów pokoju” – czytamy w dokumencie, który zanim został pokazany publicznie, spoczywał w sejfie w siedzibie Fundacji Noblowskiej, mieszczącej się przy ulicy Sturegatan 14 w Sztokholmie. Nobel określił, że jego majątek zostanie zainwestowany w „ochronę”, w rezultacie czego kwota 31,5 miliona koron szwedzkich, równowartość 1,5 biliona koron szwedzkich (222 miliony dolarów), przeznaczona została na utworzenie Fundacji Nobla.
Po śmierci wynalazcy w 1896 r., ujawnienie treści testamentu wzbudziło kontrowersje. Dokument próbowało podważyć dwóch siostrzeńców zmarłego, a dwór szwedzki na czele z królem Oskarem II oburzył fakt, że nagrodę mieli przyznawać Norwegowie, nie zaś Szwedzi. Alfred Nobel nigdy nie zdradził, dlaczego podjął taką decyzję. Wiadomo jedynie, że podziwiał on Bjornstejerna Martinusa Bjornsona – norweskiego pisarza, który w 1903 r. zdobył literacką nagrodę Nobla. Spekulowano również, że to norweski parlament był pierwszym, który poparł międzynarodowy ruch pokoju. Mówiono również o większej niezależności tego kraju, ze względu na to, iż na przełomie XIX i XX w. Norwegia znajdowała się na peryferiach Europy. Obecnie, Norweski Komitet Noblowski przyznaje jedynie Pokojową Nagrodę Nobla. Nagrodę literacką przyznaje Akademia Szwedzka, w dziedzinie fizjologii i medycyny Instytut Karolinska (uniwersytet medyczny w Solnie pod Sztokholmem), a w dziedzinie fizyki oraz chemii Królewska Szwedzka Akademia Nauk. Wszystkie zaś nagrody są wręczane przez króla Szwecji.
Wśród wyzwań, którym Szwedzi musieli stawić czoła, było wykonanie postanowień testamentu. Alfred Nobel nie wyznaczył wykonawcy dokumentu, i co ważniejsze, nie skonsultował z instytucjami przypisanymi do przydzielania nagród tego, czy są gotowe do podjęcia się tego wyzwania. Negocjacje trwały trzy lata. W ich wyniku utworzono Fundację Nobla, mającą za zadanie zarządzanie kapitałem powstałym z majątku Nobla. Obecnie, całość dokumentu (w j.angielskim) dostępna jest na stronie nobelprize.org Tam też można zapoznać się z kopią testamentu.
Źródła: www.nobelprize.org, www.losiowisko.com, www.wp.pl, www.mlodytechnik.pl, www.noblisci.pl
Zdjęcia testamentu Alfreda Nobla pochodzą ze strony www.nobelprize.org